Սոնա Վանի բանաստեղծությունների երկրորդ ժողովածուն
Սիրելի բանաստեղծուհի Սոնա Վանը ինչպես ինքն է ասում իր բանաստեղծություններից մեկում. <<Ամեն բան ասված է արդեն… ամեն բան>>:
Սա ճշմարիտ է, սակայնամեն ասված բան կարիք ունի ասվելու նորից ու նորից, թարմացված ու ջահելացված, նոր ձայնով ու նոր շեշտով: Այդպես են ծնվում նոր բանաստեղծները` սկսած այն ժամանակից, երբ քաղաքակիրթ աշխարհը ստեղծեց հզոր քնարերգություն, երբեմն` վիպական անկասելի թափ ունեցող, երբեմն` հոգու նրբին նրբերանգներ ներկայացնող:
Այսօր ոչ ոք չի կարող ժխտել, որ Հոմերոսի վիպական ու բանաստեղծական հանճարը չի հնանում և հատկապես թարմանում էկրանավորումներով, ինչպես կարող է հնանալ Աքիլլեսի կերպարը, որն իր մեջ մարմնավորում էր առնականությունը, խիզախությունը, անձնազոհությունը, նվիրումը, մեծահոգությունը, գեղեցկությունը:
Պոեզիան ևս երբեք չի հնանում ասվածը նորովի ասելուց: Ահա և այդ նորովի ու թարմաշունչ ասելիքը կա նաև Սոնա Վանի նոր գրքում, որ կոչվում է <<Ես անուն չունեմ>>, սա կարելի է հասկանալ` ես չեմ խոսում միայն մի զգայուն մարդու զգացածի ու ապրածի մասին, ես զգում եմ եթե ոչ բոլորի, ապա շատերի փոխարեն և իմ անունը դառնում է անանուն:
Սոնա Վանի երկրորդ գիրքը բաժանված է մի քանի ընդհանուր խորագրերի միջև` <<Կենսագրություն>>, <<Թարս հրաշք>>, <<Անցում /մահվան կոլաժներ/ >>, <<Ես անուն չունեմ /գաղթող թռչուն/ >>:
Տաղաչափական ձևը հիմնականում ազատ ոտանավորն է` Vers Libie, որի ներքին հանգավոր չափը ակնհայտ է:
Սոնա Վանի բանաստեղծական ողջ ժողովածուն կարելի է կարդալ մեկ շնչով` չնայած որոշ բանաստեղծությունների փիլիսոփայական հարցադրումների խորության: Պատճառը ազատ ոտանավորի ներքին անբռնազբոս ընթացքն է. բանաստեղծության մեջ չկա ճիգի հետք: Անգամ պարզ առօրեական կյանքի հաճույքը պատկերված է գեղարվեստորեն տպավորիչ:<<Հետաձգվել են հայտնությունները>> բանաստեղծությունը դրա վառ հավատչյան է..
Ի՞նչ լավ արև է.
Մի հոգնած սուրբ է
ձանձրույթից
կախվել
պարանիս վրա
նրանից
քիչ
աջ
կամ
կուրծքը շատ բաց
գիշերանոցն է
չքմեղ
օրորվում
մերթ ետ
մերթ առաջ
Ինչ լավ արև է
… լվացքի օր է
Ջեյմս Ջոյսի <<Ուլիսի>> նման Սոնա Վանի բանաստեղծությունները չունեն տրոհության նշաններ, միայն առոգանության նշաններ են և երբեմն` բացահայտման: Խոսքի տրոհման հոգեբանական ու տրամաբանական պահը վերապահված է ամեն մի ընթերցողի:
Ամեն մի գրող, ամեն մի բանաստեղծ ունի իր նախասիրությունները, իր արմատները: Սոնա Վանի մոտ գերակշիռ է մտածելակերպի մերօրյա քաղաքակիրթ աշխարհի գեղարվեստական ընկալումը: Նա մասնագիտությամբ հոգեբան է, ուրեմն մարդուն չի դիտում պարզ հայացքով, այլ Ֆրոյդի հոգեբանության մեթոդով: Գերիրապաշտությունն էլ իր տեղն ունի նրա մտապատկերներում, զուր չէ որ բանաստեղծություններ է նվիրել Սերգեյ Փարաջանովին և Վալտեր Ուիթմենին, որը ամերիկյան բանաստեղծության մեջ բերեց ազատ ոտանավորի նոր տեսակը` հատկապես 1855-ին լույս տեսած <<Leavesof Liass>> ժողովածուով (<<Խոտի տերևները>>), Երևանը նա համեմատում էՎան Գոգի կնճռոտ, սև ու կոպիտ տղամարդոը կիսաճիտք կոշիկների հետ (Վան Գոգի այդ նկարն աչքի է ընկնում իր ապշեցնող ռեալիզմով և այժմ պահվում է Ամստերդամի Վան Գոգի թանգարանում):
Ահա Սոնա Վանի <<Երևանն իմ ամենահանգիստ կոշիկն է>> բանաստեղծության համապատասխան հատվածը.
քիչ անց
երազում
հայրական տանս
թաթերս թաքուն
կույր հիշողությամբ
գտնում են մաշված
լայն ոտնամանս
որ հանճարեղ էր
խեղճ
ու մարդկային
վանգոգյան
կնճռոտ
կոշիկի նման:
Մարդու ներքին տագնապների մեջ կա նաև մեկը, որը համընդհանուր է շատերի համար: Այդ մարդ-անհատ ու հայրենիք կապն է: Այս փոխհանգույցը սովորական դարձած ավանդական – հայրենասիրական - բանաստեղծական գեղարվեստական ձևերից դուրս է: Այն մե°րթ ընթացիկ օր թվացող, սակայն ցնցող ու խելագար թախիծով քարացած ապրիլի 24-ն է, մե°րթ հայրենիքի համար զոհված ֆիդայիների հուշաքար: Անմոռաց բանաստեղծական մի պատկեր ահա.
մոտիկից սակայն
երկար շարքերով
շիրմաքարերից
թաքուն ժպտացող
ֆիդայիները
շատ նման էին
դպրոցն ավարտած
աշակերտների,
որ շարվել էին
խմբային
վերջին
նկարի համար
ու…
պահել շունչը
ու … պահել շունչը
հետաքրքիր է
եթե հրաշքով
ճակատիս ընկներ
մի փշե պսակ
ես այս բոլորից
որի՞ն կընտրեի
որպես Ղազարոս…
Ով եղել է Եռաբլուրում թաղված ֆիդայիների գերեզմանոցում, հասկանալու է այս բանաստեղծության տողերում թաքնված հրաշքի ներգործուն ուժը: Ֆիդայիները մեռած չեն, նրանք երիտասարդներ են, շատ ջահել, նոր կյանք մտնող, իսկ եթե նույնիսկ մեռած են, հարության պահն ունեն իրենց մեջ:
Սոնա Վանի բանաստեղծություններում կա մայրը, որն Աստծուն հավասար է, հայրը, որի հիշատակն անսահման թանկ է, կա սիրո առեղծվածը: Այնքան հարուստ հայ սիրո քնարերգությունը մեծացնում է իր գանձարանը բանաստեղծուհու <<Աշնան այգին իմ առաջին սիրո>> քերթվածով.
մթնում է դանդաղ
ու դուրս եմ գալիս
աշնան պուրակից
սև հարսնաքողով
այրի կույսի պես
այս ինչ եմ արել…
լացող ծառերի
թափոր է դարձել
իմ
սիրո
այգին
Բանաստեղծուհու որոշ գործերում երևում է մարդու` բնության մեջ նուրբ ընկալումը` քամին թափթփված և ծույլ կինը հայտնվում են համեմատական չմոռացվող զուգահեռում.
թավշածաղիկ
տատրակների
թավշե թևեր
ու թավշե մաշկ
այօր շուտ է
օրը բութ է
քամին նույնիսկ անամոթ է
ու փոխանակ առաջվա պես
փսփսա ու սահի անտես
ծույլ-թափթփված
կնոջ նման
մաքրելու տեղ
ոտքի կողքով
մահճակալի տակ է
քշում
աղբը իր տան
Սոնա Վանը իր էությամբ արտիստ է: Նա բանաստեղծության մեջ դնում է իր էությունը, իր եսը, իր զգացածը, սակայն նա դուրս է գալիս իր կեղևից, կախարդական ուժով մտնում է մարդ էակի ներաշխարհը, ներսից զննում է նրան, մտահոգ է նրանով, ապրում է զգացման բազմազանությամբ և յուրօրինակ դրսևորմամբ, այն ներկայացնում է բանաստեղծական ոչ ծավալուն չափաբերմամբ: Սպասենք հոգեբանական հարուստ հուզաշխարհով նրա նոր ժողովածուներին: